Doğru İmsaq Vaxtı Haqqında Şərhlər

Türkiyə təqviminin hazırladığı, İnternetdə də nəşr olunan vaxtlarda və imsaqiyyələrdə, təmkin zamanı ilə namaz vaxtlarına aid olan Günəşin Şəri üfüqdən, irtifa' zaviyələri yəni, üfüqdən yüksəklik bucaqları heç dəyişdirilməmiş, namaz və oruc vaxtları doğru olaraq bildirilmişdir. Dörd məzhəbdə də imsaq vaxtı, "şəri gecə"nin sonunda başlar. Yəni, "Fəcri sadiq" deyilən bəyazlığın şərqdəki üfüqü zahiri (Görünən üfüq) xəttinin bir nöqtəsində görülməsi ilə başlar. Oruc da bu vaxtda başlar. Yəni, günəş üfüqü zahiri xəttinə 19 dərəcə yaxınlaşınca başlar.

İslam astronomiya mütəxəssisi Əhməd Ziya Bəy "Rubu dairə" kitabında deyir ki, "Avropalılar fəcri sadiqin başlaması olaraq, üfüq üzərində bəyazlığın tamamilə yayıldığı vaxtı hesab edirlər. Bunun üçün fəcr hesablarında günəşin irtifasını "-18" dərəcə götürürlər. Biz isə üfüq üzərində bəyazlığın ilk görüldüyü vaxtı hesab edirik. Bunun üçün də şəmsin (Günəşin) irtifasının, "-19" dərəcə olduğu vaxtı tapırıq. Çünki islam alimləri imsaq vaxtının bəyazlığın üfüqü zahiri üzərində yayıldığı vaxt deyil, BƏYAZLIĞIN ÜFÜQ ÜZƏRİNDƏ İLK GÖRÜLDÜYÜ VAXT olduğunu bildirdilər.)

Maarif Nəzarətinə görə hicri 1316 (miladi 1898) ilində nəşr edilən "Müxtəsər elmi heyət" adlı kitabda "-19 dərəcə üzərinə Vaxtı fəcr (imsaq vaxtı) hesab edilir. Fəcrdən təmkin tarh olunmaqla (çıxarılmaqla) imsaq tapılar deməkdədir. Bütün vaxtlarda da 10 dəqiqə təmkin istifadə edilməkdədir.

Məktəbi bahriyyede "Dənizçilik məktəbində" dərs kitabı olaraq oxudulan və eyni məktəbdə Fənni heyət və Seyri səfanın "astronomiya və gəmilərin seyri" müəllimi olan Mustafa Hilmi Əfəndinin yazdığı və Maarif Nəzarəti tərəfindən nəşr edilən "heyəti fələkiyyə" adlı kitabında Namaz vaxtlarının hamısında 10 dəqiqə təmkin istifadə edilmiş, imsak üçün -19 dərəcə alınmışdır.

Kedusi "Rubu Dairə" kitabında deyir ki, "Fəcr, günəşin ön kənarı şəri üfüqə 19 dərəcə yaxınlaşınca başlar."

İbni Yunus "miladi 1009", gün ağarması (imsaq) üçün 19° götürmüş və cədvəllərini bu ölçüyə görə təşkil etmişdir.

XIV. əsrdə yaşamış olan İbni Şatır, gündüz və gecə tanı (fəcr) üçün günəşin üfüq alçalma bucağı olaraq 19° götürmüş və müasiri əl-Xəlili də cədvəllərini bu ölçüyə söykənərək hesab etmişdir. Osmanlı İmperatorluğunda hazırlanan namaz vaxtları ilə əlaqədar cədvəllərdə, İbni Şatırın günəşin üfüq alçalması  ölçüləri istifadə edilmişdir.

Qazi Əhməd Muxtar Paşa, "Islahüt-takvim" və "Riyaz-ul-muhtar" adlı əsərlərində şəfəq (işa vaxtı) üçün günəşin üfüq altında -17 dərəcə və fəcr (imsaq vaxtı) üçün -19 dərəcə olduğunda elmi heyət mütəxəssislərinin ittifaq etdiyini yazmaqdadır.

Yəni, İslam alimləri əsrlərdən bəri fəcr (imsaq) vaxtında Günəşin  irtifasının, üfüqün altında (-19) dərəcə olduğunu anlamışlar, digər rəqəmlərin doğru olmadığını bildirmişlər. Fətva belədir. Müctəhid olmayanların bu fətvanı dəyişdirməyə haqqları yoxdur. Fətvaya uyğun olmayan ibadətlər səhih olmaz. Müsəlmanların din işlərində xristianlara və məzhəbsizlərə deyil, İslam alimlərinə tabe olması lazımdır.

Onsuz da T. C. Boğaziçi Universiteti Şamlı Rəsədxanasının, 08.07.1992 tarixli və 1354 saylı yazısı ilə imsaq və işa vaxtlarında günəşin üfüqün altındakı dərəcələrinin və təmkin müddətinin, 1400 ildən bəri tətbiq olunduğu, yəni, İşa (Şəfəq) üçün üfüqün altında  "-17" dərəcə, İmsak (Fəcr) üçün isə, "-19" dərəcə şəklində olması və təmkin müddəti ilə əlaqədar olaraq da,

            "Təmkin olaraq adlandırılan müddət: Günəşin zahiri radiusu, Rəsəd Yerinin yüksəkliyindən meydana gələn üfüq bucağı üfüqdəki qırılma miqdarı və günəşin üfüqi paralaqsından irəli gələn zaman miqdarlarının cəmidir.

Edilən hesablara görə bu miqdar (təmkin) müəyyən bir rəsəd yeri üçün müxtəlif tarixlərdə  8-10 dəqiqə arasında olmaqdadır. Bu baxımdan ümumiyyətlə təmkin miqdarının 10 dəqiqə alınması və bunun günortadan əvvəlki vaxtlardan çıxardılması, günortadan sonrakı vaxtlara isə əlavə olunması ənənə halını almışdır." deyə bildirilərək qeyd edilmişdir.

Dr. Muhamməd İlyas "A modern Guide to Astronomical Calculations of Islamic Calendar, Times, Qibla" adlı əsərində fəcr haqqında qiymətli məlumatlar verməkdə və İslami tanların (fəcr və şəfəq) qrafikini çəkməkdədir. Dr. İlyasın bu ifadəsi mövzusumuza işıq tutmaqdadır: "Əvvəl mən də Baqviyə tabe olaraq fəcr və şəfəqlərdə kiçik dərəcələr istifadə etdim. Lakin sonra etdiyim araşdırmalar və yeni məlumatların işığında bunun səhv olduğunu anladım. Malayziyalı məşhur Astronom Şeyx Tahir fəcr üçün 20 dərəcə, işa üçün 18 dərəcə götürməkdədir. Orucu pozacaq ən kiçik vaxtı belə təklif etmək üzərində çox dayanılacaq bir mövzudur. Çox diqqət yetirmək lazımdır. Orucun başlamasında isə 10 dəqiqə müddət (Təmkin) istifadə etmək uyğundur" deməkdədir.

Diyanət İşləri İdarəsinin quruluşundan 1983 ilinə qədər imsaq vaxtında "-19" dərəcə irtifanın istifadə edilməsi lazım olduğuna dair sənədlərdən bir neçəsini qaynaqları ilə birlikdə dərhal aşağıda bildiririk. Bunlardan, Diyanət İşləri İdarəsinin saytında hələ də nəşrdə olanlarının linkləri də aşağıda ifadə edilmişdir.

"Astronomiya Mütəxəssisləri" ilə "Diyanət İşləri Rəyasət Heyəti Müşavirəsi"nin müştərək hazırladığı və nəşr etdiyi, Miladi 1926 tarixli "Təqvimi Ziya"ın ilk və son səhifələrində, "Bu təqvim, Diyanət İşləri Rəyasət Heyəti Müşavirəsi tərəfindən tədqiq edilib, riyasəti-cəlilənin təsdiqi ilə tab' edilmişdir." yazılıdır. Qiymətli alimlərin və astronomiya mütəxəssislərinin olduğu bir heyətin təsdiq etdiyi doğru namaz vaxtlarının dəyişdirilməməsi barəsində, Almalılı Həmdi Yazar "Sebil-ürrəşad" məcmuəsinin 22-ci cildində təfsilatlı məlumat vermişdir.

1958 ilində Diyanət İşləri İdarəsi tərəfindən nəşr edilən namaz vaxtlarının səhv olduğunu yazan bir qəzetin künc yazıçısına verilən cavabda eynilə, "... İmsaq vaxtına gəlincə; Yazınızda, 'istər İngilislər, istər Amerikalılar, istər Fransızlar bu vaxtı günəşin 18 dərəcə üfüqün altında olduğu zaman olaraq qəbul etmişlər' deyirsiniz. Görəsən Xristian olan bu üç millətin imsaq vaxtında hansı ibadətləri var ki, imsaq vaxtı üçün belə bir dərəcəni əsas olaraq qəbul etsinlər. Belə etmiş olsalar da, islam heyətşünasları (İslam astronomiya mütəxəssisləri) tərəfindən adı çəkilən vaxt (imsaq vaxtı) islami qaydalara görə təqdir edilmiş ikən, bu barədə xaricilərə tabe olmaq məcburiyyəti haradan çıxır? İmsaq vaxtı məbdəyi-fəcrin tulu anıdır (yəni şərq üfüqündə bəyazlığın bir nöqtə halında görüldüyü zemandır). Heyətşünasanı-sabıkamız (əvvəlcə gələn bütün İslam astronomiya mütəxəssislərimiz) bu anın 19 dərəcə inhitatı şəmsə təvafuk etdiyini (üfüqün altında 19 dərəcə olduğunu) qəbul etmişlər. Demək ki, islam heyətşünasların (İslam astronomiya mütəxəssislərinin) imsaq vaxtı üçün qəbul etdikləri dərəcə 18 dərəcə deyil, 19-dur . Namaz vaxtlarının bu dərəcəyə görə hesablanması lazımdır və təqvimimizdəki hesablar buna görədir " deyə bildirdikdən sonra, "İmsaq vaxtının düsturunu bildiririk. Hesabı buna görə edin və ya etdirin. Nəticədə təqvimdə yazılı vaxt doğru olaraq çıxdığı görüləcək və boş yerə zehinlərin bulandırıldığı aydın olacaq" deyildikdən sonra, misal olaraq imsaq vaxtı hesabı loqarifmik və triqonometrik düsturlarla edilərək, təmkin müddəti qədər əvvələ alındıqdan sonra olan imsaq vaxtı, bu adı çəkilən yazı ilə qəzet jurnalistinə göndərilmişdir. Türkiyə təqvimində və internetdəki saytlarımızda nümayiş olunan imsaq vaxtları, eynilə burada bildirildiyi kimi, üfüqün altında 19 dərəcə  istifadə edilərək və təmkin müddəti qədər əvvələ alınaraq hesablanmaqdadır.

1983 ilinə qədər, Türkiyədə təmkin zamanını və günəşin üfüqün altındakı irtifalarını (yüksəklik bucaqlarını) kimsə dəyişdirməmiş, bütün Alimlər, Vəlilər, Şeyx-ülislamlar, Müftülər, bütün müsəlmanlar, əsrlər boyunca namazlarını şəri vaxtlarında etmişlər və oruclarına şəri vaxtlarında başlamışlar. İndi də bütün Müsəlmanların bu icması-müslimindən ayrılmamaları lazımdır.

Diyanət İşləri İdarəsinin quruluşundan 1983 ilinə qədər imsaq vaxtı hesablarında "-19" dərəcə irtifanın istifadə edilməsi lazım olduğuna dair çox saydakı vəsiqələrdən bir neçəsini, qaynaqları ilə birlikdə dərhal aşağıda bildiririk. Bunlardan Diyanət İşləri Başçılığının saytında hələ də nəşrdə olanlarının linkləri də aşağıda ifadə edilmişdir.

Diyanət İşləri Başçılığının 13.08.2010 tarixində bir oxucusunun sualına verdiyi cavab yazısında;

"İbadət vaxtları; xüsusilə işa namazı təsbitində günəşin üfüq alçalma bucağının, imsak vaxtı üçün də günəşin üfüqə yaxınlaşma bucağının bilinməsi astronomların ana mövzusu olmuşdur. Xəlifə Məmun [198 (m. 813) tarixindən itibarən] zamanından bəri işa və imsaq vaxtları bu (işa üçün 17°, imsaq üçün 19°) dəyərlərə görə təsbit edilmişdir." şəklində bildirilməkdədir.

Dəyanət İşləri İdarəsinin 17.07.2013 tarixindəki "Mətbuat Şərhi"ndə;

"Dəyanət İşləri İdarəsinin, http://diyanet.gov.tr/tr/icerik/basin-aciklamasi/8204?getEnglish=8204 saytından alınmışdır."

"1949-cu ildə Dəyanət İşləri İdarəsi Başçısı Əhməd Həmdi Axsağının təlimatıyla Şamlı Rəsədxanasının qurucusu Prof. Fatin Gökmenin Başçılığında Kamil Miras, İstanbul Müftisi Ömər Nəsuhi Bilmən, Eyyüp Müftisi İsmayıl Həbib Erzen və Muvakkıt Yusuf Ziya Göy tərəfindəndən ibarət olan komissiya da imsaqın təyin olunması üçün 19º yə əsas almışlar." deyilməkdədir.

Yenə Diyanət İşləri Başçılığının saytında;

(Dəyanət İşləri Başçılığının, http://www.adanamuftulugu.gov.tr/?Syf=18&Hbr= 13576 saytından alınmışdır.)

"Digər tərəfdən bu sahənin ən əhəmiyyətli mütəxəssislərindən biri olan Prof. Fatin Gökmen bu barədə belə söyləməkdədir: "...muhtelif yerlərdə uzun müddət edilən rəsədlər nəticəsində hər yerdə və hər zamanda şəfəqi ahmerin gaybubeti günəşin tahtəl-üfüq 17 dərəcə inhıtatında və şəfəqi abyazın gaybubetiyle imsaq vaxtı olan fəcrin tuluu da 19 dərəcə inhıtatında baş verdiyini təsbit etmişlər, sonra gələn rasitlər də  bu təsbiti təsdiq və qeyd edərək 17 və 19 dərəcələr üzərində müttəfiq qalmışlar.' [Prof. Fatin Gökmen, Sebilürreşad, Dəri. III, ədəd. 61] şəklində bildirilməkdədir.

Yenə Dəyanət İşləri İdarəsinin saytında;

Dəyanət İşləri İdarəsinin, http://www.adanamuftulugu.gov.tr/?Syf=18&Hbr= 13576 saytından alınmışdır.

 "…bəzi İslam ölkələri və müsəlman birliklər daha ehtiyatlı hərəkət etmək üçün günəşin 19° üfüqə yaxınlaşmasını əsas götürərək imsaq vaxtını daha erkənə çəkmişdədirlər. Necə ki, Məscidi Haram və Məscidi Nəbəvi kimi Müsəlmanlar baxımından çox əhəmiyyətli iki mərkəzdə də tətbiq buna görədir." deyə bildirilməkdədir.

Dəyanətin əlaqədar səlahiyyətliləri ilə təqvim nümayəndələrinin də qatıldığı Diyanət İşləri İdarəsində edilən 26.05.1992 tarixli yığıncaqda, Dəyanət İşləri İdarəsinin mütəxəssis səlahiyyətlisi Arif Çöklünün, uzun illər etmiş olduğu müşahidələrdən əldə etdiyi nəticələr də göz qarşısında saxlanılaraq, imsaq vaxtı hesabında 19 dərəcənin əsas alınması və Türkiyədə təmkin müddətinin 10 dəqiqə olaraq istifadə edilməsinin uyğun olduğu barəsində razılaşma nəticəsində yığıncağa qatılan mütəxəssis səlahiyyətlisi Arif Çöklü ilə Diyanət İşləri Başçılığının  Astronomu və Vaxt Hesablama Şöbə Müdiri də daxil, heyətdəki təqvim nümayəndələrinin imzaları ilə tənzimlənilən "Zabıt"la da sabitdir.

Bütün bu qaynaqlarda bildirilən, daha da çoxaldıla biləcək olan məlumatdan çıxan nəticə budur:

Təmkinsiz və Günəşin üfüqün altındakı yüksəklik bucağı "-18" dərəcə alınaraq hesab edilən imsaq vaxtları səhvdir.

Həm Günəşin üfüqün altındakı yüksəkliyi "-18" dərəcə alınmaqla, Günəş üfüqə yaxınlaşdırılaraq və həm də təmkin müddəti tamamilə qaldırılaraq edilən hesablarda, imsaq vaxtında təxmini olaraq (Türkiyə kimi ərz (paralel) dərəcəsi 36-42 dərəcə arasında qalan yerlərdə) 15-20 dəqiqəyə çatan fərqlər ortaya çıxmaqda və oruca gerçək imsak vaxtından təqribən 15-20 dəqiqə sonra başlanmaqda və tutulan oruclar fasid olmaqdadır. Tutulan bu orucların qəza edilmələri lazımdır.

Səhv imsak vaxtı bildirənlərin təqvim və saytlarında iştirak edən, "1982-ci ildə imsaq vaxtından təmkinin qaldırıldığı sırada, islamın asanlaşdırma qanunu istiqamətində 19 dərəcə yerinə elmi bir meyar olan 18° təyin olunmuşdur." şəklindəki ifadələri islam alimlərinin buyurduqlarını dəyişdirməkdir. Çünki;

Özbaşına və kefi olaraq, "asanlaşdırma qanunu istiqamətində" ifadəsi ilə, həm üfüqün altındakı 19 dərəcə irtifası 18 dərəcəyə gətirilməklə və həm də təmkin müddəti qaldırılmaqla gerçək imsaq vaxtları yox edilmiş, imsaq vaxtı deyə səhv vaxtlar bildirilmişdir.

"Asanlaşdırma Qanunu" ilə əlaqəli xüsuslarda da, dində asanlıq vardır hökmünün, "Nəfsinə xoş gələni",  "Asanına gələni et!" demək olmayıb, dində bildirilən asanlıqları etmək lazım olduğu mənasını verdiyi İslam alimlərinin kitablarında nəql edilməkdədir.

İmsaq və namaz vaxtlarının əlamətləri, Nass (Qurani Kərim və Hədisi şəriflər) ilə sabitdir. İslam alimləri bunları açıqlamışlar və İslam astronomları da bu şərhlərə uyğun bir şəkildə vaxtların hesablarını etmişlər. Bütün bunlar mərmərə yazılmış yazı kimi əsrlər boyunca tətbiq edilmiş və 1983 ilinə qədər heç dəyişdirilməmişdir.

"Dürər-ül-hükkam" şərhində deyir ki: "Zamanın dəyişməsi ilə, ənənə və ədatə söykənən əhkam dəyişə bilər. Nassa (Qurani Kərim və Hədisi şəriflərə), dəlilə söykənən əhkam zemanla dəyişməz."

Həmçinin, "Məcəllə"nin otuzdokuzuncu maddəsində və şərhində deyir ki: "Əhkam zamanla dəyişər. Ənənə və adətə tabe olan əhkam dəyişər. Nass ilə aydın olan əhkam zamanla dəyişməz."

Bu səbəbdən, "Asanlaşdırma Qanunu" ifadəsi istifadə edilərək, 1983 ilindən etibarən imsaq vaxtında edilən bu dəyişikliklərlə doğru imsaq vaxtları ortadan qaldırıldığından, bu səhv imsaq vaxtlarına uyğun olaraq tutulan oruclar da fasid olmaqdadır.

Necə ki, islam alimlərinin əsərlərində bildirildiyi kimi, imsaq vaxtını 3-4 dəqiqə gecikdirənin orucu və qürubu (şam) 3-4 dəqiqə önə çəkənin orucu və axşam namazının fasid olacağı (pozulacağı)  (Dürrü yekta)da da yazılıdır.

Bura qədər səhv olduğu isbat edilən imsaq vaxtlarına uyğun olan tutulan orucların əlbəttə qəza edilmələri də lazımdır.

TÜRKİYƏ TƏQVİMİ

VAXT HESABLAMA HEYƏTi İDARƏSİ

E-ünvanımız: bilgi@turktakvim.com